Παναγία Μυρτιδιώτισσα

Το Ιερό Προσκύνημα Παναγίας Μυρτιδιώτισσας είναι η έδρα του σπουδαιότερου κειμήλιου της κυθηραϊκής παράδοσης και κληρονομιάς. Εδώ βρέθηκε και φυλάσσεται η ιερά και θαυματουργή εικόνα της Παναγίας που αποκλήθηκε Μυρτιδιώτισσα λόγω της κατάφυτης από μυρτιές περιοχής και είναι το σύμβολο της ορθόδοξης πίστης χιλιάδων Κυθηρίων. Η εικόνα της Μυρτιδιώτισσας απολαμβάνει μεγίστης τιμής και ευλάβειας από τους κατοίκους αλλά και από τους αποδημούς και όλη την Ελλάδα. Η παράδοση αφηγείται την εύρεση της εικόνας το 1160 ή τον 15ο αιώνα από ένα βοσκό, σκηνή η οποία ενσωματώθηκε στην κατώτερη ζώνη του ενδύματος της εικόνας που φιλοτεχνήθηκε από το Νικόλαο Θεοφίλου Σπιθάκη το 1837. Σύμφωνα με την παράδοση εμφανίστηκε η ίδια η Παναγία στον ύπνο του βοσκού λέγοντάς του: «ει με ζητήσεις ώδε που ευρήσεις την εικόνα μου, ήλθον γαρ προ πολλού παρασχείν βοήθειαν τω τόπω τούτω». Το συγκρότημα του Ιερού Προσκυνήματος αποτελείται από: α) το Καθολικό στο κέντρο που ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με υπερυψωμένο το κεντρικό κλίτος, νάρθηκα και υπερώο (γυναικωνίτης) στο κατώτερο επίπεδο του οποίου βρίσκεται ο αρχικός (πρώτος) ναός της Παναγίας με την κόγχη της Ευρέσεως της Αγίας Εικόνας, β) πληθώρα κελλιών που διατάσσονται βόρεια και νότια του Καθολικού και στα οποία φιλοξενούνται κυρίως πιστοί για τη νηστεία του Δεκαπενταύγουστου (δεκαπεντισμός), γ) Κωδωνοστάσιο στα ΒΑ του Καθολικού από λαξευτό πωρόλιθο, ύψους 26 μ. με εντυπωσιακούς τοξοειδείς σχηματισμούς στα μέτωπα των τεσσάρων ορόφων, δ) ναΰδριο της Αγίας Τριάδος, μονόχωρο καμαροσκεπές, μεταβυζαντινών χρόνων, ε) μουσείο εικόνων και στ) βιβλιοθήκη – αναγνωστήριο. Ο αρχικός ναός της Παναγίας έχει προσαρμοσθεί στη φυσική διαμόρφωση βραχώδους ανοίγματος στο οποίο υπάρχει αβαθής κόγχη στα βόρεια για τη φιλοξενία της εικόνας της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας, χώρος που υπομνηματίζει το σημείο της εύρεσής της από το βοσκό. Το νεώτερο Καθολικό στη μορφή που διατηρείται σήμερα άρχισε να οικοδομείται το 1841 από τον Ηγούμενο Ιερομόναχο Αγαθάγγελο Καλλίγερο (1799 – 1895†) και ολοκληρώθηκε το 1857. Ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής, με εντυπωσιακό μαρμάρινο τέμπλο, έργο του Τηνίου καλλιτέχνη Ιακώβου Βαρούτη, 1856. Εντυπωσιακό είναι το πώρινο κωδωνοστάσιο ύψους 26μ. το οποίο κατασκευάστηκε και διακοσμήθηκε από τον Κυθήριο αρχιτεχνίτη Νικόλαο Φατσέα (Φουριάρη) το 1888. Το Ιερό Προσκύνημα πανηγυρίζει με λαμπρότητα στις 24 Σεπτεμβρίου, εις ανάμνηση της ιάσεως του παραλύτου, καθώς και σε όλες τις εορτές της Παναγίας. Ιδιαιτερότητα του Ιερού Προσκυνήματος της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας (όπως και της Αγίας Μόνης στα ανατολικά του νησιού και του Αγίου Ιωάννη του εν κρημνώ στο Καψάλι), είναι ότι αυτό συνιστά «κοινή περιουσία του λαού των Κυθήρων» και ανήκει στην αποκλειστική διαχείριση της Επιτροπής Εγχωρίου Περιουσίας Κυθήρων και Αντικυθήρων, ενός νομικού προσώπου μοναδικού στην Ελλάδα που απαντάται μόνο στα Κύθηρα. Ο επιχώριος Μητροπολίτης Κυθήρων και Αντικυθήρων είναι ο Πρόεδρος της Εκκλησιαστικής Επιτροπής, μόνο όμως σε ζητήματα θείας λατρείας και ιερών ακολουθιών και όχι σε θέματα διοίκησης και διαχείρισης, καθώς αυτά ανέκαθεν ανήκαν στη διαχείριση του λαού (jus patronato publico).