Αγία Μόνη

Το Ιερό Προσκύνημα της Αγίας Μόνης βρίσκεται ανατολικά των Κυθήρων στην οροσειρά πάνω από το Διακόφτι. Στις 23 Σεπτεμβρίου 1767 ένας βοσκός επ’ ονόματι Βιάρος βρήκε μέσα σε σκίνο μία αμφιπρόσωπη εικόνα της Παναγίας και του Αγίου Γεωργίου με την επιγραφή «Ἡ Μόνη τῶν πάντων ελπίς». Στην περιοχή είχε πέσει αστροπελέκι και κατεστράφησαν τα πάντα εκτός από την εικόνα. Ο επίσκοπος Κυθήρων Νικηφόρος Μόρμορης επισκέφτηκε το μέρος και είδε τα ερείπια του μικρού ναού και των κελιών και μαζί με τους επιτρόπους και τους ιερείς αποφάσισε να φτιάξει το μοναστήρι. Το 19ο αιώνα έγιναν έργα προς ανακαίνιση, επέκταση της μονής. Η αρχιτεκτονική του ναού είναι βασιλική μονόκλιτη. Όπως μας πληροφορεί επιγραφή στο δυτικό υπέρθυρο του καθολικού της Μονής: «Ἤρξατο ἡ ἀνακαίνισις τοῦ ἱεροῦ Ναοῦ τῆς Ἁγίας Μόνης κατά τό ἔτος 1840 δι’ ἐπιμελείας καί διευθύνσεως τοῦ Πανιερωτάτου Ἐπισκόπου Προκοπίου Καλλονᾶ». Το πώρινο κωδωνοστάσιο άρχισε να κατασκευάζεται το 1848. Η εικόνα της Θεοτόκου φέρει αργυρό επιχρυσωμένο ένδυμα. Δεξιά του προσώπου της Θεομήτορος είναι τοποθετημένη η μία όψη του αρχικώς ευρεθέντως διπρόσωπου εικονιδίου με την Θεοτόκο (διάσταση 10 εκ. επί 15 εκ.) και αριστερά η άλλη όψη που εικονίζει τον Άγιο Γεώργιο. Στο αργυρό ένδυμα, το οποίο φιλοτέχνησε το 1839 ο Νικόλαος Θεοφίλου Σπιθάκης είναι χαραγμένη η προσωνυμία: «Η μόνη των πάντων Ελπίς». Το τέμπλο του ναού είναι ξυλόγλυπτο και κατασκευάστηκε από τον Ιωάννη Αργύρη το 1841. Το Προσκύνημα διαθέτει κελλιά, ηγουμενείο και βοηθητικούς χώρους. Σε αυτό ακολουθείται το έθιμο του δεκαπεντισμού κατά το οποίο οι πιστοί διαμένουν στα κελλιά από την 1η Αυγούστου μέχρι τον εορτασμό της Κοίμησης της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου και ακολουθούν καθημερινά το πρόγραμμα νηστείας και τη θεία λειτουργία. Το προσκύνημα εορτάζει στις 6 Αυγούστου καθώς και την Κυριακή των Βαΐων. Ιδιαιτερότητα του Ιερού Προσκυνήματος της Αγίας Μόνης (όπως και της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας στα δυτικά του νησιού και του Αγίου Ιωάννη του εν κρημνώ στο Καψάλι), είναι ότι αυτό συνιστά «κοινή περιουσία του λαού των Κυθήρων» και ανήκει στην αποκλειστική διαχείριση της Επιτροπής Εγχωρίου Περιουσίας Κυθήρων και Αντικυθήρων, ενός νομικού προσώπου μοναδικού στην Ελλάδα που απαντάται μόνο στα Κύθηρα. Ο επιχώριος Μητροπολίτης Κυθήρων και Αντικυθήρων είναι ο Πρόεδρος της Εκκλησιαστικής Επιτροπής, μόνο όμως σε ζητήματα θείας λατρείας και ιερών ακολουθιών και όχι σε θέματα διοίκησης και διαχείρισης, καθώς αυτά ανέκαθεν ανήκαν στη διαχείριση του λαού (jus patronato publico).